Bugün açıklanan TÜİK TÜFE verileriyle birlikte Türkiye’de enflasyonun düşüş sürecine girdiği görüldü. Peki, bu enflasyon bu kadar kolay düşen bir şeyse, ABD ve Avrupa’daki ekonomi otoriteleri neden hala sıfır faizden rahatsız olarak faiz artırıyorlar? Türkiye’deki ekonomistler neden matematiği ve Eco101’i ‘düşürülmüş ama baz etkisi’ temelinde öğretmeye çalışıyor?
TÜİK, 2021’in son aylarında başlayan kur artışıyla o yılın sonundaki enflasyon oranlarıyla gündemi oldukça meşgul etmişti. 2022 yılı geçti ve TÜİK’in meşgul olmasında değişen bir şey yok. lideri ve işçileri dışındaki gündemlerle.
TÜİK Genel Başkanı Sait Erdal Dinçer, görevden alınmadan önce enflasyon verileriyle ilgili birçok açıklama yaptı. Yerine geçen Erhan Çetinkaya, kendisinden önceki iki liderin aksine görevde 1 yılını tamamladı. Bu süreçte kurum içi değişikliklerin sık sık yapıldığı Resmi Gazete’den görüldü. Verilerde de bazı değişiklikler yapıldı.
Türkiye’de enflasyon Ekim’de yüzde 85,51’e çıkarak sadece yılın değil son 20 yılın zirvesine ulaştı.
2005-2022 ortasında Ocak ayında aylık ortalama TÜFE artış oranı yüzde 1,75 olurken, 2023 Ocak ayı enflasyon oranı yüzde 6,65 oldu.
O dönemde yıllık enflasyon nasıl düştü? Hissettiğimiz enflasyonu yaşayamayacağımıza göre, yaşadığımız enflasyonu nasıl hissettiğimize bakalım.
Baz etkisini birçok uzman açıkladı ama bir kez daha üzerinden geçelim; baz etkisi, kriter için bir başlangıç noktası alarak ölçüm yapmak anlamına gelir.
Aslında ölçtüğümüz enflasyonu 2003 yılı için ve yıllık olarak ölçüyoruz. Yani 2003 yılı ile birlikte ‘100’ olarak başlayan enflasyon, ‘endeks’ yani TÜFE yani Tüketici Fiyat Endeksi üzerinden ölçülmektedir. Endeks bu ay 1.203,48 idi. 2022 Ocak’ta 763,23 olurken, 2021 Ocak’ta 513,30 olacak. Yüzdeleri buna göre hesaplıyoruz. Bir önceki yılın aynı ayına göre enflasyon 2023 Ocak ayında yüzde 57,68 arttı.
12 aylık ortalamalara baktığımızda -yüzde 25 ile sınırlı olmasaydı kira artışları bu orana göre yapılacaktı ki bu da yüzde 72.45’lik bir döngü- enflasyon yaratacaktı.
Bir önceki aya göre enflasyon yani genel fiyatlardaki artış oranı yüzde 6,65 oldu. Ortalamaların üzerinde olan bu aylık enflasyonla nasıl bir başarı hikayesi yazıyoruz? ‘Baz etkisi’ düşüşü nerede başladı? Kasım 2022’de. O zaman Kasım 2021’e geri dönelim. Enflasyon Kasım 2021’de yüzde 3,51’in üzerinde, 2022’de yüzde 2,88, Aralık 2021’de yüzde 13,58, 2022’de yüzde 1,18 ve Ocak 2022’de yüzde 11,10 iken 2023 Ocak’ta yüzde 6,65’te düşüş var. Önümüzdeki ay 2022 Şubat ayında yüzde 4,81’in altında kaldığı sürece bu düşüş devam edecek. Kolay matematikte, 100’den 11.10’u çıkarır ve 6.65 eklerseniz daha küçük bir sayı elde edersiniz.
Gelelim yaşadığımız enflasyonu hissetme kısmına; geçen yıl tepe neydi? Ekim ayındaki yüzde 85,51’lik düşüş buradan başladığı için buraya geri döndük. Ekim 2021’de 100 TL’ye mal olan bir eser diyelim.
Diyelim ki 2022 Ekim’de 185,51 TL idi.
Düşüşe Kasım ayında başladık, aylık yüzde 2,88 artsa bu ürün 190,85 TL, Aralık ayında ise aylık yüzde 1,88 artışla (yani enflasyonun 64,27’ye düşmesiyle) fiyatı 194,44 oldu.
Ocak ayı yüzde 6.65 daha artınca ne oldu? 207,37 TL oldu.
185 liradan 207 liraya çıkan çalışma, enflasyon yüzde 85’ten yüzde 57’ye gerilerken gerçekleşti. Dolar değişmiyor enflasyon düşüyor bu fiyatlar nasıl artıyor? Sorunun cevabının temeli burada, ancak bu en basitleştirilmiş versiyon. İşletmede daha çok ÜFE var, maliyetler var, endeksler neler.
Aslında bunu yıllık değil birkaç yıllık artışta endekste daha net görebiliriz. Ocak 2005’te 100 TL olan bir iş Ocak 2015’te (TÜFE endeksine göre) 228,75 TL olurken, 2015 Ocak’ta 100 TL olan bir iş Ocak 2023’te 480,52 oldu.
Fiyatlar 2015 öncesi 10 yılda yüzde 118,75, 2015 sonrası 8 yılda yüzde 380,52 arttı.
Bu fiyatlar hep böyle mi yükselecek?
Ancak buradaki kilit nokta, baz etkisinin hayat pahalılığına ve bir süre sonra kemikleşmiş bir enflasyona etki etmeyecek olmasıdır. Emek odaklı bir ekonomi politikası izlenirse bir süre sonra maaş veya gelirdeki artış oranı enflasyonu yakalamaya başlayacaktır.
Sen ne diyorsun? Enflasyonu ne zaman yakalarız? Yorumlarda buluşalım.
